ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰੀ-ਮੁੰਦਰੀ: ਲੋਹੜੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ
ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਅਤੇ ਲੋਹੜੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ
ਲੋਹੜੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਹਾਣੀ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰੀ-ਮੁੰਦਰੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ। 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਨਾਇਕ, ਜੋ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸ਼ਨਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਬਾਗ਼ੀ ਸੀ, ਅਮੀਰਾਂ ਦਾ ਮਾਲ ਲੁੱਟ ਕੇ ਗਰੀਬਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਲੇਖ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਦੀ ਦਰਿਆ-ਦਿਲੀ, ਸੁੰਦਰੀ-ਮੁੰਦਰੀ ਦੇ ਵਿਆਹ, ਅਤੇ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਲੋਹੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। "ਸੁੰਦਰ ਮੁੰਦਰੀਏ ਹੋ, ਤੇਰਾ ਕੌਣ ਵਿਚਾਰਾ ਹੋ, ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਵਾਲਾ ਹੋ" ਵਰਗੇ ਗੀਤ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਜੀਵੰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ: ਇੱਕ ਲੋਕ ਨਾਇਕ
ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਰਾਈ ਅਬਦੁੱਲਾ ਖ਼ਾਨ ਭੱਟੀ ਸੀ, 1547 ਵਿੱਚ ਪਿੰਡੀ ਭੱਟੀਆਂ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਜੰਮਿਆ। ਉਹ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਂਦਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਫ਼ਰੀਦ ਅਤੇ ਦਾਦਾ ਸੰਡਲ ਭੱਟੀ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਦੀ ਜ਼ਮੀਂਦਾਰੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਦੁੱਲੇ ਨੂੰ ਬਾਗ਼ੀ ਬਣਾਇਆ। ਉਹ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮਾਲ ਲੁੱਟ ਕੇ ਗਰੀਬਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲਿਆ। 1599 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮਰ ਹੈ।
ਸੁੰਦਰੀ-ਮੁੰਦਰੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ: ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਸੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਮੁੰਦਰੀ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਗਰੀਬੀ ਕਾਰਨ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਰਾਜੇ (ਮੁਗਲ ਅਧਿਕਾਰੀ) ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੀਨਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਆਮ ਸੀ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੇ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਤੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੀ।
ਦੁੱਲੇ ਨੇ ਸੁੰਦਰੀ-ਮੁੰਦਰੀ ਨੂੰ ਅਗਵਾਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਅਤੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਜਗਰੀ, ਅਨਾਜ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਦਾਨ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕੋਲ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਵਿਆਹ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਲਈ ਅੱਗ ਜਲਾਈ ਗਈ, ਜੋ ਲੋਹੜੀ ਦੀ ਧੂਣੀ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਨਿਆਦਾਨ ਲਈ ਦੁੱਲੇ ਨੇ ਸ਼ੱਕਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਅੱਜ ਲੋਹੜੀ ਵਿੱਚ ਤਿਲ ਅਤੇ ਜਗਰੀ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਰਸਮ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ।
ਲੋਕ-ਗੀਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਹੱਤਵ
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਲੋਹੜੀ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤ "ਸੁੰਦਰ ਮੁੰਦਰੀਏ ਹੋ, ਤੇਰਾ ਕੌਣ ਵਿਚਾਰਾ ਹੋ, ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਵਾਲਾ ਹੋ" ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੀਤ ਦੁੱਲੇ ਦੀ ਦਰਿਆ-ਦਿਲੀ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਲੋਹੜੀ ਦੀ ਧੂਣੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਗਾਉਣਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਜੀਵੰਤ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਏਕਤਾ, ਸਹਾਇਤਾ, ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਨਾਇਕ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸ਼ਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੜਦਿਆਂ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਲੋਹੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ: ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਸੁੰਦਰੀ-ਮੁੰਦਰੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਇਹ ਘਟਨਾ ਲੋਹੜੀ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਗ ਜਲਾਉਣਾ ਅਤੇ ਤਿਲ-ਜਗਰੀ ਸੁੱਟਣਾ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ, ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ, ਯੂ.ਕੇ., ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜੀਵੰਤ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।
ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰੀ-ਮੁੰਦਰੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲੋਹੜੀ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਦਰਿਆ-ਦਿਲੀ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ, ਜੋ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਲੋਕ-ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵੰਤ ਹੈ।
"ਲੋਹੜੀ 2025 'ਤੇ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਦੀ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੋ! ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਧੂਣੀ ਜਲਾਓ ਅਤੇ 'ਸੁੰਦਰ ਮੁੰਦਰੀਏ' ਗੀਤ ਗਾਓ। ਅਤੇ ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰੋ!"