ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ : ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ

ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਦਾ ਸ਼ਬਦ

ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਸੰਗੀਤਕ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਵਉੱਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਗੰਭੀਰਤਾ, ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਉਚਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ਅਤੇ ਜੀਵ ਦੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ। ਆਓ, ਪੂਰਾ ਸ਼ਬਦ ਵੇਖੀਏ:

ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ

1. ਪਹਿਲੀ ਪੰਕਤੀ: ਅਦਵੈਤ ਦਾ ਸੰਕਲਪ

ਅਰਥ: "ਤੂੰ (ਪ੍ਰਭੂ) ਅਤੇ ਮੈਂ, ਮੈਂ ਅਤੇ ਤੂੰ—ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ? ਜਿਵੇਂ ਸੋਨੇ ਦੀ ਕਟੀ (ਗਹਿਣਾ) ਅਤੇ ਜਲ ਦੀ ਤਰੰਗ (ਲਹਿਰ) ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ।"
ਵਿਆਖਿਆ: ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਅਤੇ ਜੀਵ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਇੱਕ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਸੋਨੇ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਅਤੇ ਸੋਨਾ ਇੱਕ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਅਤੇ ਜੀਵ ਇੱਕੋ ਤੱਤ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਦਵੈਤ (ਇੱਕਮਿੱਕਤਾ) ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹੈ।

2. ਰਹਾਉ: ਨਾਮ ਦੀ ਮਹਿਮਾ

ਅਰਥ: "ਹੇ ਅਨੰਤ ਪ੍ਰਭੂ! ਜੇ ਅਸੀਂ ਪਾਪ ਨਾ ਕਰਦੇ, ਤਾਂ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਪਤਿਤ ਪਾਵਨ (ਪਾਪੀਆਂ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ) ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ?"
ਵਿਆਖਿਆ: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਪਾਪੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਤਾਰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਸਾਰੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹੁੰਦੇ, ਤਾਂ ਨਾਮ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਕਿਵੇਂ ਉਜਾਗਰ ਹੁੰਦੀ? ਇਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਦਇਆ ਅਤੇ ਨਾਮ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

3. ਦੂਜੀ ਪੰਕਤੀ: ਮਨ ਦੀ ਏਕਤਾ

ਅਰਥ: "ਤੂੰ ਅਤੇ ਮੈਂ, ਮੈਂ ਅਤੇ ਤੂੰ—ਤੇਰਾ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੁਖ-ਦੁੱਖ ਦੋਵੇਂ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਦਰਦ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?"
ਵਿਆਖਿਆ: ਜਦੋਂ ਮਨ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ "ਮੇਰਾ-ਤੇਰਾ" ਦਾ ਭੇਦ ਮਿਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸੁਖ-ਦੁੱਖ ਦੀ ਦੁਵਿਧਾ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੜਨ ਦਾ ਦਰਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਇਹ ਸਮਾਧੀ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ।

4. ਤੀਜੀ ਪੰਕਤੀ: ਸਮਰਪਣ

ਅਰਥ: "ਤੂੰ ਸੁਖ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਮਿਟਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੈਂ, ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਮੇਰਾ ਹੋਰ ਕੌਣ ਹੈ? ਸੁਖ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਤੇਰੀ ਦੇਣ ਹਨ, ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਆਸ ਨਹੀਂ।"
ਵਿਆਖਿਆ: ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਸੁਖ-ਦੁੱਖ ਦਾ ਮਾਲਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਕੁਝ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਰਪਣ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ।

5. ਚੌਥੀ ਪੰਕਤੀ: ਮੁਕਤੀ

ਅਰਥ: "ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲਿਆ, ਤਾਂ ਪਾਪ-ਪੁੰਨ ਦਾ ਭੇਦ ਮਿਟ ਗਿਆ। ਰਵਿਦਾਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਸੰਤੋ! ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਮਨ ਸੁਖੀ ਹੋ ਗਿਆ।"
ਵਿਆਖਿਆ: ਆਤਮ-ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਹਉਮੈ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਪਾਪ-ਪੁੰਨ ਦੀ ਦੁਵਿਧਾ ਮਿਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਸੁਖ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਮੁੱਖ ਸੰਦੇਸ਼

• ਅਦਵੈਤ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ: ਪ੍ਰਭੂ ਅਤੇ ਜੀਵ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ; ਸਭ ਇੱਕ ਹੀ ਤੱਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।
• ਨਾਮ ਦੀ ਮਹਿਮਾ: ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਪਾਪੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
• ਹਉਮੈ ਦਾ ਤਿਆਗ: "ਮੇਰਾ-ਤੇਰਾ" ਦਾ ਭੇਦ ਛੱਡ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹੋਣਾ।
• ਸਮਰਪਣ: ਸੁਖ-ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਮੰਨ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ।
• ਮੁਕਤੀ: ਆਤਮ-ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਸਦੀਵੀ ਸੁਖ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਹੱਤਵ

ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਭਗਤੀ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਰੂਪ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਜੀਵ ਪ੍ਰਭੂ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਦੀ ਸੰਗੀਤਕ ਗੰਭੀਰਤਾ ਇਸ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਚਿੰਤਨ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਮਾਜਿਕ ਭੇਦਭਾਵ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਸਭ ਇੱਕ ਹਨ, ਤਾਂ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦਾ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸੋਚ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।